Migrirajući na tzv. Donju zemlju, Slovaci su pre više od 260. godina sa sobom doneli i muzičke instrumente iz starog zavičaja. Pretežno su to bili signalizacioni ili aerofonski muzički instrumenti, razne svirale i frule koje su izrađivali sami. U pomenute instrumente spadaju i gajde. Na gajdama se obično sviralo na zabavama, svadbama, prelima i ostalim društvenim događajima, a beleži se i upotreba muzičkog instrumenta – citre.
Što se tiče muzičkih trupa u prošlosti (početak 20. veka), najpre su ih sačinjavali muzičari koji su svirali frule i citre a kasnije se priključuje i violina. Citra je bila poznata skoro u svim vojvođanskim selima kao domaći narodni muzički instrument, uz koji se omladina zabavljala. Bio je to instrument za ples, kako navodi Juraj Ferik u publikaciji „Tradicionalna kultura Slovaka u Vojvodini.“
Početkom 20. veka procvat doživljavaju gudački ansambli ili muzika u kojoj dominira cimbal. U to vreme su muzičari svirali na osnovu sluha a poznavaoci nota su bili samo primaši. Posle prvog svetskog rata omiljena postaje duvačka muzika koju danas neguju uglavnom vatrogasna društava.
Kada je reč o gudačkim i duvačkim sastavima njih čine instrumenti: violina, violončelo, kasnije viola, klarinet i cimbal. Kao takvi, muziku izvode na raznim društvenim događajima kao što su svadbe, zabave, godišnje proslave. U drugoj polovini 20. veka sve veću popularnost dobija akordeon (harmonika), najpre kao solo instrument a kasnije kao deo gudačkog orkestra.
Foto: Igor Bovdiš
Sastave gudačkih instrumenata danas srećemo još samo u Kovačici a gudačka tradicija opstaje i zahvaljujući porodici Njemček, poznatoj po proizvodnji gudačkih instrumenata. Izvestan udeo ima i škola narodne muzike sa gudačkim instrumentima, jedina te vrste kod nas.
Pod uticajem naroda koji žive na ovom području, nastala je i asimilacija muzičkih sastava, o čemu svedoče muzičke grupe i orkestri atipični za slovačku narodnu muziku.
Interesantnom pojavom,smatraju se tamburaški orkestri, koji i danas postoje u nekim selima Srema i Banata. Tamburaški orkestri su zamenili gudačke instrumente krajem 30. godina 20. veka. Tipične grupe ovog instrumentalnog sastava su bile sledeće: prim, bas prim, tamburaška kontra i kontrabas.
60. godina se ovakvom instrumentalnom sastavu u Aradcu priključio i akordeon sa dirkama. Ovakvi sastavi su svirali prilikom raznih događaja u selu, uglavnom na svadbama. Paralelno sa pojavom gudačkih muzika u Aradcu, beležimo i pojavu dijatonske harmonike na kojoj su svirale, a još i danas sviraju isključivo žene. U prošlosti je žena na dijatonskoj harmonici (zvanoj meške) pratila sve porodične proslave.
Foto: Igor Bovdiš
Na našim prostorima je vrlo malo proizvođača muzičkih istrumenata, naročito violina. Među takve majstore se ubraja porodica Njemček iz Kovačice, po svojim instrumentima poznata i van granica naše zemlje. O izvanrednom kvalitetu proizvedenih instrumenata najviše svedoči priznanje Univerziteta u Oksfordu, koje je Jana Njemčeka uvrstilo u enciklopediju „2000 značajnih ličnosti u 20. veku.“ U Slovačkoj republici je dobio visoko priznanje za osnivanje violinske tradicije u Slovačkoj. U sadašnjosti je smer za proizvodnju gudačkih instrumenata u Srednjoj industrijskoj školi Drvarskoj u Zvolenu jedini ove vrste.
